زوال هنر خط در قرن چهاردهم

متأسفانه رواج چاپ سربی و ماشین تحریر و بی اعتنائی مدارس جدید به هنر خطاطی بازار این صنعت را بالمره کاسد کرده تا به جائیکه در قرن چهاردهم رفته رفته هنر خطاطی قوس نزولی را طی کرد و توجه مردم به این هنر اصیل رو به کاهش گذارد و زمینه خوش نویسی خالی ماند تا جائیکه امروزه خطاطان معدودی بیش نیستند و در حال حاضر جز یکی دو تن استاد مسلم وجود ندارند.

تا آنجا که من مطالعه کرده ام در سی سال اخیر فقط می توان از چند نفر نامبرد. میرزا محمدحسین خان عمادالکتاب السیفی القزوینی استاد خطوط نسخ، ثلث. نستعلیق، شکسته. حاج میرزا عبدالحمید ملک الکلامی معروف به امیرالکتاب در نوشتن اقلام سته رقاع به اسلوب خطوط عثمانی، حاج مجدالدین نصیری امینی متخلص به (مجدی) در تحریر خطوط کوفی. محقق، ریحان، ثلث، نسخ، توقیع، رقاع، تعلیق، شکسته تعلیق، نستعلیق، شکسته، تحریری: سید علی اکبر گلستانه در خط شکسته. علی اکبر کاوه در خط نستعلیق که این قلم را در مفرد نویسی به مرتبه ای رسانده که حمل بر اعجاز می توان کرد و دو تن دیگر از کسانی که در تحریر خط نستعلیق و رعایت کلیه اصول و قواعد آن به مرتبه عالی رسیده و از استادان محترم این عصر محسوب می شوند سید حسن و سید حسین میرخانی می باشند.

هر چند با وجود صنعت چاپ هنوز هم خط خوب ارزش خود را از دست نداده و امروزه نمونه های خطوط میرعماد برابر با ورق زر است و آثارش را کلمه به کلمه و سطر به سطر چون کاغذ زر می برند و به داشتن قطعه ای از خط او مباهات می کنند، چنانچه آثار خطوط این استاد عالیقدر از کتابها و رساله ها و قطعات و مرقعات مختلف در موزه های دنیا موجود و نماینده شیواترین آثار هنری جاویدان ایران و خط نستعلیق فارسی است.

لکن تا زمانی که صنعت چاپ هنوز به ایران نیامده بود. این هنر ارزش فراوان داشت و هنرمندانی عالیقدر وجود داشتند و حتی قبل از دوره مشروطیت در هر گوشه و کنار این کشور تعدادی خوش نویس وجود داشت. متأسفانه بعد از آن عده خطاطان روی به نقصان نهادند به طوریکه در برابر کسانی که دنبال رشته های هنری دیگر رفته اند امروزه عده این هنرمندان غیرقابل مقایسه و انگشت شمارند. ولی با اینکه موانع متعددی در سر راه این هنر قرار گرفته است خوشبختانه اکنون کلیه هنرهای ملی صیانت و علی الخصوص نستعلیق نویسی رونقی به سزا گرفته.

نیز ظرف پانزده سال اخیر از طرف وزارت فرهنگ و هنر توجه خاصی به این امر مهم شده، برای پیشرفت و ترویج هنر خط کلاس های آزاد تعلیم خوشنویسی دائر گردیده و افرادی که به استعداد خود در این رشته پی برده اند تحت نظر استادان فن با کوشش و جدیت و علاقمندی مشغول فرا گرفتن و یا تکمیل هنر خود بوده به این وسیله مصمم به نگهداری آن شده اند.

بدین طریقه تعداد خطاطان در تزایدند و ما امیدواریم این گروه بیش از پیش مورد تشویق مسئولین امور قرار گیرند - ضمناً ما از کلیه اشخاصی که استعدادی دارند می خواهیم که برای پیشرفت این منظور به تعلیم و تعلم و تشکیل انجمن های هنری مانند: (کانون خط) همت کنند تا این نگرانی ها کاملاً مرتفع و آب رفته به جوی باز آید. این کانون مفید که قریب پنج سال است با کمک و مشارکت عده ای از خوشنویسان تأسیس گردیده طبق برنامه همه هفته مطلعین و صاحبنظران به مباحثه و مطالعه و ممارست و تجزیه و تحلیل خطوط فارسی مشغول می باشند و امید است برنامه های عالی این کانون به منصه ظهور پیوسته برای جوانان و عشاق هنر خط و خطاطی آثاری گرانبها ارمغان آورد و سرمشقی جامع و ارزنده واقع گردد.