خط آرامی در ایران باستان

چنانکه گفته شد معمول بودن خط میخی در دوره هخامنشیان مسلم است زیرا کتیبه های بسیاری از این خط در بیستون و نقش رستم و شوش (پرسپولیس) کار گذاشته اند که تاکنون نیز هست. و اما آیا خط دیگری به جز خط میخی نیز معمول بوده است؟ عده ای از پژوهندگان مشرق زمین و محققین باستان شناس معتقدند که چون خط میخی در مکاتبات عادی مشکل بوده به جای آن خط آرامی میان مردم به کار می رفته است و این نظریه با رواجی که خط آرامی در آن عهد در آسیا داشته قابل قبول می باشد چه در زمان هخامنشیان اقوام آرامی که از نژاد سامی ساکنان ایالات غربی ایران در کرانه های فرات و دجله بوده اند و خط و زبان مخصوص از نژاد خط ها و زبان های سامی داشته اند که خط آنها مأخوذ از خط فینیقی و منتها سهل تر از آن در ایران رایج شده و زبان ایشان نیز در کارهای اداری و دیوانی این دوره رواج پیدا کرده است و قراین گواهی می دهد که این خط و زبان در دوره هخامنشیان در ایران متداول بوده و زبان پارسی باستان را هم به خط آرامی می نوشته اند.

به این ترتیب رفته رفته خط میخی در زمان اشکانیان منسوخ شد و خط آرامی جای آن را گرفت. قدیم ترین کتیبه آثار خطی میخی یادگار کورش کبیر (قرن ششم قبل از میلاد) و تازه ترین آنها کتیبه اردشیر سوم (مربوط به زمان اندکی قبل از حمله اسکندر) به دست آمده است.

الفبای آرامی هم از الفبای فینیقی گرفته شده است

آرامیان از قبیله سامی نژاد سوریه بودند و در جنوب فلسطین حوالی کویر و شرق رود اردن و بحر المیّت می زیسته اند. تا سده چهاردهم قبل از میلاد به نقاط و سرزمین های متمدن همجوار روی آورده و چون بازرگانان زبردستی بودند به همه جا راه یافته و هر کجا که می رفتند کشاورزان را تحت فرمان خود در می آوردند و تجارت آن نواحی را به دست می گرفتند.

قریب هزار سال پیش از میلاد خط فینیقی را آموخته و به هرجائیکه می رفتند این خط را رواج می دادند به طوریکه این خط اندک اندک خط میخی را که تا سده اول پیش از میلاد دوام یافته بود از میان بدر برد و جای آن را گرفت. و بدین ترتیب خط و زبان آرامی در تمام کشورهای قبایل سامی نژاد از میانه ی دریای مدیترانه تا پشت کوه زاگرس Zagros و خلیج فارس را فرا گرفت و زبان بین المللی آنان گردید. همچنین در مصر خط آرامی برای نوشتن مکاتبات عادی و اسناد رسمی و دیوانی به کار رفت. زمانی که ایرانیان به سرزمین آشور و بابل و آسیای صغیر و سوریه و مصر چیره گردیدند با اقوامی تماس پیدا کردند که زبان و خط آرامی میان آنان رواج داشت .

معاشرت و تماس این اقوام مختلف غیر آریائی موجب گردید که خط و زبان آرامیان در ایران راه یابد و منحصراً وسیله ارتباط دیوان های دولتی هخامنشی و متصرفات غربی ایران گردد. از آنجائیکه خط میخی هخامنشی به علت دشواری و نقائص و اشکالاتی که داشت در حوائج روزانه به کار نمی رفت والفبای آرامی به مراتب سهل تر از آن خط بود. در زمان هخامنشیان این خط کم کم جای خط میخی را گرفت و خط میخی از یاد برده شد. بعضی مسکوکات و کتیبه ها و آثار دیگری به خط آرامی از دوره هخامنشیان به جای مانده که بدون شک ثابت می کند که خط آرامی در روزگار هخامنشی در سرتاسر ایران رواج داشته است.