در این جلسه نحوه اتصال حروف «ج چ ح خ» را به حروف دیگر، مورد بررسی قرار داده، شکل‌های مختلف این حروف را در نستعلیق مطالعه کرده، موارد کاربرد هر کدام را با استفاده از قواعد و راهکارهایی ساده خواهیم آموخت.
هرگاه هر یک از حروف «ج چ ح خ» در اول کلمه یا بخشی از کلمه واقع شود که به حرف ماقبل خود وصل نباشد در ۳ شکل نوشته می‌شود که هر کدام در موارد خاص به کار می‌رود. در این حال، حرکت و حرف بعدی شکل آن را مشخص می‌کند.
حالت اول: هرگاه، حرکت قلم بعد از «ج چ ح خ» به طرف راست برگردد، از شکل «ح ساده» استفاده می‌کنیم.
حالت دوم: هرگاه، حروف «ج چ ح خ» در اول کلمه یا بخشی از کلمه بیاید که به حرف ماقبل خود متصل نباشد و ادامه سر این حروف به طرف پایین یا افقی به طرف چپ باشد به شکل «ح گره‌دار» نوشته می‌شود.
حالت سوم: هرگاه حروف «ج چ ح خ» در اول کلمه یا بخشی از کلمه، طوری واقع شود که به حرف ماقبل خود متصل نباشد و حرکت بعدی آن به طرف بالا باشد به شکل «ح بسته» نوشته می‌شود.
نکته: هرگاه، هر یک از حروف «ج چ ح خ» در وسط کلمه بیاید به طوری که به حرف ماقبل و مابعد خود متصل باشد اگر حرکت بعد از این حروف، برگشت به طرف راست باشد به صورت «ح ساده» و در بقیه موارد به صورت «ح افقی» نوشته می‌شود.
ضمنا در کلیه مواردی که حروف «ج چ ح خ» در آخر کلمه واقع شده باشند، چه به صورت متصل مانند کلمه «صبح» و چه به صورت منفرد مانند کلمه «سُرخ»، به شکل «ح ساده» نوشته می‌شوند.
تمرین منزل
در یک کادر مربع cm ۲۰×۲۰ با تکرار نام مبارک «محمد (ص)» در رنگ‌بندی و ترکیب‌بندی دلخواه، قطعه‌ای زیبا خلق کنید.
تمرینات کارگاهی
۱. از تمامی اتصالات این جلسه، سه بار تمرین کنید.
۲. هر یک از کلمات «خدا، ناجی، خبر، جمال، خلوص، چتر، خنک، مجد، نجات، نجوم، نجم و حجاب» را به طور متوالی، دو بار خوشنویسی کنید.
٣. اتصالات حرف م به حروف دیگر را به دقت مطالعه کرده، موارد استفاده از «م چهارگوش»، «م گرد» و «م سه گوش» را به صورت مختصر بنویسید و از هر یک، سه بار تمرین کنید.
کشیده‌ها با «مدّات» در خوشنویسی نستعلیق از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. ساختار افقی و نسبتا بزرگ کشیده‌ها، ارزش بصری و نقش تعیین کننده آنها را در هر نوع ترکیب‌بندی قطعات خوشنویسی، اعم از آثار سنتی یا مدرن، چنان ممتاز و برجسته ساخته است که خوشنویسان در ترکیب‌بندی آثار خوشنویسی، بیش و پیش از هر چیز به چگونگی کشیده‌ها و موقعیت و جایگاه آنها در اثر توجه دارند. زیرا علاوه بر اینکه کشیده‌ها نقش اساسی در ایجاد تعادل، تقارن، ریتم و آهنگ کلی اثر خوشنویسی ایفا می‌کنند، دارای بیان هنری بسیار نیرومندی نیز هستند که در موقعیت‌های مختلف می‌توانند آرامش، سکوت، ابدیت، رشد، وصال، بردباری و بسیاری حالات و احساسات دیگر را به بیننده القا کنند.
در جلسات قبل حروفی را که به صورت منفرد و بدون اتصال به حروف دیگر قابلیت کشیده نوشتن داشتند فرا گرفتیم که «حروف تخت»، «س، ش» و «ی برگردان» را در بر می‌گرفت. در این جلسه کشیده‌های متصل را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
کشیده‌های متصل را می‌توان به طور کلی در دو گروه جای داد:
الف) کشیده‌های کامل
ب) کشیده‌های کم شیب
الف) کشیده‌های کامل
کشیده‌های کامل، ۷ تا ۱۰ نقطه طول و ۲ نقطه شیب دارند و در مواقعی که اتصال پایانی کشیده مستقیما به طرف بالا حرکت نکند نوشته می‌شوند.
ب) کشیده‌های کم شیب
کشیده‌های کم شیب، ۷ تا ۱۰ نقطه طول و ۱ تا ۵/۱ نقطه شیب دارند و در کلماتی که اتصال پایانی کشیده به طرف بالا حرکت کند نوشته می‌شوند.
نکته: در کلماتی که دارای حروف متصل بیشتری هستند (مانند صبحدم، هیچکس) و یا به حروف تخت ختم شوند (مانند سنگ، شیب و ...) هر دو گروه از کشیده‌ها اندکی کوتاه‌تر نوشته می‌شوند و نیز، اندکی از شیب آنها کاسته می‌شود.
توضیح: در خوشنویسی نستعلیق نباید کشیده‌ها مستقیما به «ق بزرگ» (آخر) و «و» و حروف تخت وصل شوند؛ مانند کلمات شور، عشق، شب، شک. در این کلمات، حرف «ش» را نمی‌توان کشیده نوشت (هر چند برخی از خوشنویسان در مواردی نادر چنین کشیده‌هایی نوشته‌اند).
تمرین منزل
در یک کادر مستطیل ۲۵×۱۰ مصرع «خوشا شما که جهان می‌رود به کام شما» را خوشنویسی کنید. سپس اجزای سطر را از نظر ارزش بصری در ۳ درجه گروه‌بندی کرده، در ذیل سطر بنویسید.
تمرینات کارگاهی
۱. از تمامی کشیده‌های این جلسه، یک سطر تمرین کنید
٢. كلمات «مشتاق، مشاوره و مقصد» را به صورت کشیده بنویسید.
ترکیب‌بندی در سطرنویسی
در جلسات گذشته، تا حدودی با سطرنویسی که یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین قالب‌ها در خوشنویسی است آشنا شدید و عملا چند سطر را ترکیب‌بندی و خوشنویسی کردید. در این جلسه پیرامون نحوه ترکیب‌بندی و چگونگی انتخاب کشیده‌ها در سطرنویسی، مطالب بیشتری خواهید آموخت.
زیبایی و چشم‌نوازی یک سطر به عوامل متعددی بستگی دارد که در جلسه ششم، چهار اصل اولیه (یعنی، رعایت قواعد در تک تک اجزای سطر، ایجاد فاصله‌های یکنواخت مابین آنها، قرار دادن اجزای سطر در جایگاه مقرر بر خط زمینه و صعود آخرین جزء سطر) را آموختیم. اما نمی‌توان تنها با رعایت این چهار اصل به ترکیب‌بندی صحیح و زیبا دست یافت. مهمترین اصل، علاوه بر اصول یاد شده، در ترکیب‌بندی یک سطر اصل تعادل است. بدین معنی که اگر سطر را به وسیله یک خط عمودی از وسط به دو قسمت مساوی تقسیم کنیم، دو طرف از نظر سبکی و سنگینی هم‌وزن باشند، ساده‌ترین روش برای ایجاد تعادل در سطر نویسی استفاده از تقارن است. در سرمشق‌های سطر نویسی جلسات گذشته دیدیم که کشیده‌ها نقش اصلی و اساسی در ایجاد تعادل و تقارن یک سطر ایفا می‌کنند. به همین دلیل، انتخاب درست کشیده‌ها و قرار دادن آنها در جایگاه مناسب سطر مهمترین مرحله ترکیب‌بندی در سطر نویسی است.
برای آنکه بتوانیم کشیده‌ها را به درستی انتخاب کنیم و آنها را در جایگاه مناسبی قرار دهیم و در نهایت به ترکیب‌بندی زیبا و چشم‌نوازی در سطر دست یابیم، ابتدا سطر را به ۵ قسمت مساوی تقسیم می‌کنیم و هر قسمت را با شماره‌ای مشخص می‌سازیم.
حال بهترین حالت‌های انتخاب کشیده یا کشیده‌ها را در سطر که با استفاده از خطوط ساده، به ترتیب اولویت بر روی مناطق پنج‌گانه‌ی سطر نمایش داده شده است با دقت مورد مطالعه و بررسی قرار دهید و به خاطر بسپارید.
همانطور که در دو حالت الف و ب مشاهده می‌شود بهترین قسمت از سطر برای یک کشیده، منطقه ۳ یعنی وسط سطر و برای دو کشیده، منطقه ۲ و ۴ می‌باشد. اگر جمله یا مصرعی که می‌باید در قالب سطر نویسی اجرا شود، قابلیت و امکان ترکیب‌بندی در دو حالت اولویت اول را نداشت به ناچار باید از اولویت دوم در انتخاب کشیده‌ها استفاده کرد.
نکته: انتخاب کشیده در اول سطر (منطقه ۱)، و آخر سطر (منطقه ۵) در قالب‌های سطر نویسی جایز نیست؛ چرا که این نوع ترکیب‌بندی، تعادل سطر را به هم می‌ریزد و چشم را آزار می‌دهد.
توضیح: بدیهی است که راهکارهای فوق برای قالب سطر نویسی توصیه شده است. یک عبارت کوتاه و مصرعی شعر را می‌توان در قالب‌های گوناگون و متنوع از قبیل ترکیب‌بندی در مستطیل، بیضی، سطر مایل، سطر منحنی صعودی و ... نیز اجرا کرد که ایجاد تعادل و ریتم در هر کدام با روش‌های متفاوت و متعددی صورت می‌پذیرد. همچنین، برخی سطرها از وجود کلماتی که قابلیت کشیده نوشتن را دارند عاری هستند. در این گونه موارد نیز باید به ترکیب‌بندی‌های ابتکاری روی آورد.
نحوه انتخاب ۳ کشیده در یک سطر
در برخی موارد می‌توان ۳ کشیده در یک سطر انتخاب کرد. در این گونه موارد، بهتر است سطر را به ۷ قسمت مساوی تقسیم کنیم و منطقه‌های ۲، ۴ و ۶ را برای کشیده نوشتن برگزینیم.
تمرین منزل
از کتاب‌های خوشنویسی و منابع دیگر، به گونه‌ای ۶ نمونه سطر نویسی انتخاب کنید که هر سطر نمایانگر یکی از حالت‌های اولویت ۱ (۲سطر)، اولویت ۲ (۲ سطر) و ۳ کشیده در یک سطر باشند. سپس از آنها فتوکپی تهیه کرده، ترکیب‌بندی هر سطر را با خطوط ساده نمایش دهید و منطقه‌های کشیده را با شماره مربوط مشخص کنید.
تمرینات کارگاهی
۱. عبارت «توانا بود هر که دانا بود» را در یکی از حالات اولویت ۱ ترکیب‌بندی و خوشنویسی کنید.
۲. عبارت «با یار آشنا سخن آشنا بگو» را در یکی از حالات اولویت ۱ ترکیب‌بندی و خوشنویسی کنید.
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
آمار
وبلاگ:
عضویت سریع
