یکی از هنرهای زیبای ایرانیان هنر خوشنویسی است که از سال های پیش در کشور ایران وجود داشته و با روح و جان مردم عجین شده است. این هنر دارای تاریخی طولانی بوده و هنرمندان بسیاری را در دل خود جای داده است. در این مطلب به ادامه آشنایی با سطرنویسی و تمرین در حروف الفبای فارسی می پردازیم.

آموزش الفبا (حروف گرد)

شکل «ی» یکی از زیباترین شکل‌های نستعلیق است. حرکت مارپیچی S که از حرکت‌های بسیار زیبا و جذاب در هنرهای تجسمی است ترکیب کلی شکل «ی» را تشکیل داده است.

این شکل با ۳ حرکت قلم اجرا می‌‌شود و حرکت آخر آن که گردی «ی» را در بر می‌‌گیرد، اندکی از حروف گرد قبلی کوچکتر نوشته می‌‌شود و گودی سمت چپ آن، ۵/۰ نقطه بیشتر از گردی‌های قبلی (یعنی ۵/۲ نقطه) می‌‌باشد.

نحوه اجرای شکل «ی»

ابتدا نقطه‌های راهنما را به صورت ۳ نقطه عمودی قرار می‌دهیم. سپس قلم را با زاویه ۶۳ درجه در ۳ نقطه بالاتر از خط زمینه قرار داده، با اشاره‌ای ‌مختصر به طرف بالا و حرکت در جهت چپ و پایین با اندکی قوس، حرکت اول را انجام می‌‌دهیم. ارتفاع این حرکت حدود ۲ نقطه می‌‌باشد. حرکت دوم را با حرکت قلم به طرف راست، با اندکی شیب و به صورت پیچ‌دار به اندازه یک نقطه اجرا می‌‌کنیم. حال در حرکت سوم، گردی «ی» را که اندکی از شكل پایه کوچکتر و انتهای آن نیم نقطه بیشتر است می‌‌نویسیم و شکل را کامل می‌‌کنیم.

نکته: کلیه حروف گردی که از راست به چپ نوشته می‌‌شوند (ن ق ل س س کشیده ص ی) در قسمت ماقبل آخر و قبل از اتصال به گردی، حالت عمودی دارند.

تمرین منزل

عبارت یا جمله‌ای ‌کوتاه را که در آن حرف «ی» به کار رفته باشد در یک کادر مستطیل ۱۰×۳۰ خوشنویسی کنید.

تمرینات کارگاهی

١. شکل «ی» را ۵ سطر تمرین کنید.

۲. هر یک از کلمات «بازی، روان و ارادت» را، یک سطر خوشنویسی کنید.

۳. دو کلمه ساده را که در آن حرف «ی» به کار رفته باشد پیدا کنید و از هر کدام دو سطر خوشنویسی کنید

در سرمشق این جلسه که یک سطر کوتاه می‌‌باشد حرف «ی» به حالت برگردان نوشته شده است، این نوع «ی» معمولا در آخر سطر و در قسمت بالای آخرین اجزای سطر نوشته می‌‌شود، کشیده این شکل از چپ به راست اجرا می‌‌شود و از ۵/۰ تا ۱ نقطه شیب دارد. طول آن از ۹ تا ۱۱ نقطه متغیر است. این شکل را «ی» معکوس نیز می‌‌گویند.

تمرین منزل

عبارت «ای آفتاب تابان» را در یک صفحه A4 خوشنویسی کرده، اجزای آن را در ۳ درجه گروه‌بندی ‌‌کنید و در ذیل سطر بنویسید.

تمرینات کارگاهی

۱. شكل «ی معکوس» را سه سطر تمرین کنید.

۲. هر یک از دو اتصال جدید و اتصالات مشابه آنها را، یک سطر تمرین کنید.

۳. از روی سرمشق، ۳ بار خوشنویسی کنید.

آموزش الفبا (حروف گرد)

در این جلسه آخرین شکل‌های حروف گرد را که «ح و ع» می‌‌باشد مورد بررسی قرار می‌دهیم. با فراگیری این دو شکل، آموزش حروف الفبا پایان می‌‌یابد و در جلسات بعد، به بررسی و آموزش اتصالات، ترکیب‌بندی ‌‌در سطر، ویژگی‌های ‌‌‌‌ساختاری انواع خوشنویسی و موارد کاربردی آنها، شناخت حرکت‌های نو در خوشنویسی معاصر و ارتباط و پیوستگی هنر خوشنویسی با دیگر هنرها خواهیم پرداخت.

نحوه اجرای شکل «ح»

شکل «ح» را بهتر است با دو حرکت قلم اجرا کنیم. ابتدا نقطه‌های راهنما را به صورت ۳ نقطه عمودی بالای خط زمینه قرار داده، نوک قلم (نیش قلم) را در حدود ۲ نقطه بالاتر از خط زمینه می‌‌گذاریم و در زاویه ̊۶۳ اندکی به طرف بالا حرکت داده، سپس در ادامه با تغییر مسیر به طرف راست و در حالت تقریبا افقی به اندازه یک نقطه، طوری قلم را حرکت می‌‌دهیم که پهنای این قسمت به تدریج پهن‌تر شود و در پایان، تا  پهنای قلم ضخامت پیدا کند، حال، با یک تغییر مسیر دیگر، قلم را در جهت پایین و چپ به صورت قوس‌دار تا یک نقطه می‌‌رانیم. در این جا، قسمت اول شكل «ح» تمام می‌‌شود. در حرکت دوم با اتصال شکل پایه حروف گرد که بر خلاف دیگر حروف از چپ به راست اجرا می‌‌شود شکل را کامل می‌‌کنیم. گفتنی است که قسمت گردی شکل‌های «ح و ع» اندکی بازتر و بزرگتر از دیگر حروف گرد نوشته می‌‌شوند؛ اما این اختلاف بسیار جزیی است و چندان محسوس نمی‌‌باشد.

نحوه اجرای شکل «ع»

این شکل نیز بهتر است مانند «ح» با دو حرکت قلم اجرا شود. بعد از قرار دادن ۳ نقطه راهنما در بالای خط زمینه، نوک قلم را در ۲ نقطه بالاتر از خط زمینه می‌‌گذاریم و به اندازه نیم نقطه در جهت زاویه ̊۶۳ حرکت می‌دهیم؛ سپس گره نوک «ع» را با نیش قلم شکل داده، در همان مسیر به طرف پایین حرکت می‌‌کنیم و با تغییر مسیر به طرف راست، با اندکی شیب به طرف پایین به طول  نقطه طوری قلم را حرکت می‌‌دهیم که این قسمت پهنای قلم، ضخامت پیدا کند. حال، با نیش قلم به اندازه نیم نقطه به طرف بالا و در جهت ̊۶۰ و سپس برگشت به طرف پایین و چپ به صورت مورب و اندکی قوس‌دار، قسمت اول شکل «ع» را به اتمام می‌‌رسانیم. در پایان با اتصال گردی، مانند شکل «ح»، اجرای حرف «ع» را کامل می‌‌کنیم.

تمرین منزل

در یک کادر مربع ۲۰×۲۰، دو دایره متحدالمرکز رسم کنید و شکل‌های «ح» و «ع» را در محیط این دایره‌ها و در کنار هم خوشنویسی کنید.

تمرینات کارگاهی

١. هر یک از شکل‌های «ح و ع» را، سه سطر تمرین کنید .  

۲. هر یک از کلمات «سياح» (به صورت کشیده) و «ابداع» را، دو سطر خوشنویسی کنید.

٣. کلیه حروف گرد (ن ق ل س ص س کشیده ی ح ع) را به طور متوالی بنویسید و با راهنمایی‌های هنرآموز محترم، اشکالات خود را در این بخش رفع کنید.

سرمشق این جلسه را با دقت مورد مطالعه و بررسی قرار داده، با راهنمایی‌های هنرآموز محترم، در مورد پاسخ سوالات مطرح شده، بحث و تبادل نظر کنید.

نحوه اتصال حروف به حرف «ل»

خوشنویسی کلمات گل، گلاب، يل، يلدا، آمل، ملوان، بلبل را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهید. سپس یکی از قواعد اتصالات در نستعلیق را که مربوط به اتصال حروف به «ل کوچک» (غیر آخر) و «ل بزرگ» (آخر) می‌‌باشد کشف کرده، عبارت ذیل را کامل کنید.

اکنون با بررسی اتصال کشیده حرف «س» به «ر» و مطالعه برخی اتصالات مشابه آن به گوشه‌ای ‌دیگر از نظم و قانونمندی حاکم بر ساختار نستعلیق پی خواهیم برد.

تمرین منزل

مصرع «آفتاب آمد دلیل آفتاب» را در یک کادر مستطیل cm ۲۵×۱۰، با به‌ کار‌گیری ‌آموخته‌های خود در سطر نویسی و با تفکر و تأمل در چگونگی ترکیب‌بندی ‌‌آن و رعایت قواعد مربوطه خوشنویسی کنید.

تمرینات کارگاهی

۱. هر یک از کلمات گل، گلاب، يل، يلدا، آمل، ملوان، بلبل را، سه بار تمرین کنید.

٢. کشیده‌ی «سر» و اتصالات مشابه آن را یک سطر تمرین کنید.

۳. سطر «ای گل سرخ باغ» را، سه بار خوشنویسی کنید.