مبانی هنرهای تجسمی (نقطه)

هوالمصور
در آسمان علم عمل برترین پر است
در کشور وجود هنر بهترین غناست

سلام خدمت دوستان عکاس
در این بخش از مقالات، مبانی هنرهای تجسمی یا سواد بصری را با هم مرور خواهیم کرد. برای دوری از اطاله کلام مطالب به بخش های مختلف تقسیم شده است، بعد از یک مقدمه کوتاه به بخش اول که “نقطه” است می پردازیم.

خلق آثار هنرهای تجسمی و درک درست آن ها نیاز به یک شناخت اولیه از اصول و مبانی هنرهای تجسمی دارد. مبانی را می توان به الفبا و قواعد درک زبان و ابدع در هنرهای تجسمی و بصری تعبیر کرد، مانند سواد نوشتاری که نیاز به آموزش و شناخت حروف و قواعد ارتباطی دارد؛ تصویر نیز دارای الفبا و نیروهایست مستلزم شناخت و آموزش. آشنا شدن با مبانی هنرهای تجسمی در درک کردن جهان بصری مؤثر است.
به طور کلی می توان گفت همه هنرهایی که به صورت بصری ارائه یا دیده می شوند و با تصویر سر و کار دارند، اصول و مبانی مشترکی دارند که «مبانی هنرهای تجسمی» یا «مبانی هنرهای بصری» نامیده می شوند. بنابراین در مبانی هنرهای تجسمی الفبای تجسم یا تصویر کردن و همچنین درک آثار هنرهای تجسمی را تجربه خواهیم کرد.

تصویر به دو بخش اصلی عناصر بصری و روابط بین آنها تقسیم می شود.

• الفبا: نقطه، خط، سطح، حجم، بافت، نور، رنگ

• نیروها: تعادل، توازن، تقارن، تضاد، تناسب، ریتم، حرکت …

عناصر بصری (نقطه، خط، سطح، حجم، بافت) قابل اندازه گیری و محاسبه هستند؛ اما پدیده نور و رنگ چون مرتبا دستخوش تغییر و تحول است اندازه گیری آن به سهولت غیر ممکن و گاه بعید است.

نقطه:

    نقطه از دیدگاه ریاضی، عنصری است که هیچ گونه بعدی ندارد؛ ابتدا و انتهای خط قرار دارد و از تقاطع دو خط بوجود می آید. بدین لحاظ ذهنی است و غیرقابل رؤیت؛ اما از دیدگاه هنرهای تجسمی، نقطه ساده ترین واحد تقلیل ناپذیر ارتباطات بصری و مبدا پیدایش فرم است.

عکس: سمیه سادات غلامی – نقطه در مبانی هنرهای تجسمی

نقطه نسبی است؛ شکل و اندازه آن، در موقعیت های مختلف تغییر می کند. ممکن است به هر شکل هندسی ظاهر بشود و یا اصلا شکل هندسی نداشته باشد.

عکس: رحمان نعمتی

عکس: زهره مولوی – نقطه در ترکیب بندی عکاسی

بنابراین محدوده ی فضا یا سطح که همان کادر است نقش تعیین کننده ای در تشخیص دادن نقطه تجسمی و معنا پیدا کردن آن دارد (نسبت آن به کادر حائز اهمیت است). در صورتی که اندازه لکه یا عنصر بصری نسبت به کادر به قدری کوچک باشد که به طور معمول نتوانیم جزئیات آن ها را به صورت سطح یا حجم تشخیص بدهیم، می توانیم به آن نقطه تجسمی یا بصری بگوییم.

 نقطه میتواند مثبت و یا منفی باشد. از طریق نقاط مثبت یا منفی یا تضاد تاریکی و روشنی جلوه های بصری زیبا ایجاد میشود.

نقطه مثبت= کادری سفید که نقطه سیاه رنگی در آن وجود دارد

نقطه منفی= کادری سیاه رنگ که نقطه سفید در آن وجود دارد.

عکس: محسن رضاپور

    یک نقطه کوچک در خود انرژی ذخیره شده بسیاری دارد که چشم را به طرف خود جلب می کند و به عنوان آغاز یک تجربه بصری، در راه شناخت مبانی ارتباطات بصری به کار گرفته می شود؛ از این لحاظ برای نشان دادن عنصر تاکید مورد استفاده قرار می گیرد. مفاهیمی چون، تجمع و تفرق را نیز می توان توسط نقطه به مخاطب منتقل کرد.

عکس: علی چاوشی

عکس: سمانه شیرازی

    بسته به این که نقطه بصری در کجای کادر قرار گرفته باشد، موقعیت های متفاوتی را به وجود می آورد. با توجه به محل قرار گیری، مفاهیم مختلفی را القا می کند. یک نقطه روابط محدود ساده ای با اطراف خود دارد و به همان نسبت توجه مخاطب را به خود جلب می کند. اما چنانچه نقاط بصری متعددی در یک کادر وجود داشته باشند، بر اساس روابطی که از نظر شکل، اندازه ، تیرگی ، روشنی ، رنگ ، بافت ، دوری و نزدیکی با یکدیگر دارند تأثیرات بصری متفاوتی به وجود خواهند آورد. گاهی ممکن است نقطه به عنوان کوچک ترین بخش تصویر تلقی شود. در این صورت در اثر تراکم نقطه های تیره، تیرگی حاصل می شود و در اثر پراکندگی آنها روشنی دیده می شود. با تکرار و تغییر اندازه نقطه در ترکیب های مختلف به مفاهیمی از تراکم، انبساط، ریتم و حرکت دست پیدا می کنیم.

عکس: امین مرواریدی

عکس: سید مجتبی مظلوم زاده

انواع مفاهیم نقطه در کادر

1-    نقطه در مرکز کادر= نقطه تعادل

2-    نقطه در نیمه بالا کادر وسط= سبکی

3-    نقطه در وسط نیمه پایین = سنگینی

4-    نقطه در گوشه های بالا کادر= عدم تعادل

5-    نقطه در گوشه های پایین = انزوا، گوشه نشینی و تنهایی

عکس: پرهام عاشوری

عکس: آرشیو

    نقطه در تفکر غرب، موجودی موهم است.  مضامین آن حذف شده و به صورت نیرویی به آن توجه می شود اما در تفکر شرق نقطه وحدت و هماهنگی ایجاد می کند، مرکزیت همیشه با نقطه است همان طور که در دایره حرکت بر اساس نقطه است.  شمسه همان نقطه نورانی است.

عکس: سعید فدائیان

 صدای نقطه:  صدای آن از نظر مفهومی سکوت است. نقطه را می توان پایان همه چیز دانست که در این صورت بار مفهومی منفی خواهد داشت ولی از طرفی همین نقطه پایانی می تواند آغازگر رابطه یا جمله یا مفهومی تازه باشد که در این صورت دارای معنای مثبت است.

اگر چه نقطه از نظر نمادین ساکت و بی صداست ولی از نظر بصری وقتی نقطه ای در یک کادر قرار می گیرد بخاطر جاذبه بصری زیاد سرو صدای بسیاری دارد؛ و برای خاموش کردن صدای آن تنها می توان عناصر بصری دیگر در کنارش قرار داد. از نظر عرفانی نقطه نشانگر زمان بی آغاز و بی پایان و ازلی و همچنین خداوند است.

سمیه سادات غلامی

مبانی هنرهای تجسمی (شکل)

هوالمصور

در آسمان علم عمل برترین پر است

در کشور وجود هنر بهترین غناست

عکس: میثم طاهری

سطح یا شکل:

سطح سومین عنصر بصری است که دارای دو بعد “طول و عرض” و بدون ارتفاع است که به وسیله خط محدود شده است؛ فضایی دو بعدی که از حرکت خط بر صفحه پدید می آید. این عنصر فاقد عمق به صورت مثبت و منفی دیده می شود.

عکس: آرشیوعکس: احمد صفائی

 

سه نقطه در فاصله ای مرتبط با هم فضایی را مشخص می کنند که به صورت سطح نامرئی قابل درک است.

عکس: سمیه سادات غلامی

 

 سطح ها چه هندسی و چه غیر هندسی، دارای شکل ها و کیفیت های متفاوتی هستند، که در زندگی روزمره، با انواع مختلف آنها در تماس و رابطه مستقیم هستیم، هر یک از آنها از لحاظ بصری، بر ما تاثیرات گوناگونی دارند.

عکس: محسن رضاپور

 

در طبیعت و در پیرامون ما سطوح به اشکال متنوع وجود دارند؛ که می توان سطح ها را به شکل های گوناگون تقسیم بندی کرد:

الف) سطح های صاف

ب) سطح های پست و بلند و دارای انحنا

ج) سطح های پیچیده

د) سطح های شفاف “ترانسپران”

عکس: سید محمدرضا مظلوم زاده

 

سطح ها به دو دسته هندسی و غیر هندسی تقسیم می شوند. بخشی جدا شده از فضای پیرامون به واسطه خطوط مرزی یا تفاوت در رنگ، سیاه و روشن، بافت و غیره بیشتر بر سطح دلالت دارد تا حجم.

در میان شکل های هندسی (مسطح) سه شکل مثلث، مربع و دایره شکل های بنیادی هستند. سایر شکل های هندسی به نحوی مشتق از همان سه شکل یا ترکیبی از آن ها می باشند. هرکدام از این سطوح که در وضعیت و شرایط مختلفی قرار می گیرند، بیان تصویری تازه ای را به خود می گیرند.

تمام حالات و خصوصیات نسبت داده شده به اشکال یا به علت شکل ذاتی آنها بوده و یا به علت واکنش دستگاه روانی انسانها و یا به دلیل تعابیر خاص فرهنگی و …

عکس: سیاوش افراز

 

دایره : القای بی انتهایی، گرما و محفوظ بودن را دارد. دایره نمادی از آرامش و تداوم و شکل کاملی است که حرکت جاودانه و مداومی را نشان می دهد؛ زیرا کلیه نقاط پیرامون دایره از یک ارزش برخوردارند و این امر، تعالی بین نیروی درونی و فضای بیرونی دایره ایجاد میکند و باعث حرکت چرخشی و دورانی دایره می شود و مفهوم بی پایانی را القا می کند، به خاطر شکل دورانی اش، نوعی تحرک را القا می کند. همچنین دایره نماد نرمی، لطافت، سیالیت، تکرار، آرامش روحانی و آسمانی، پاکی و صمیمیت به شمار می آید. کشش درونی دارد و درونگراست.

عکس: سمیه خورشیدی

 

مربع : مربع بر خلاف دایره نماد صلابت، استحکام و سکون است. به این دلیل که از جهت یک ضلع روی زمین قرار می گیرد مستحکم و ایستاست، به مربع حالت بی حرکتی، صداقت و صراحت نسبت داده شده است .شکلی است متعادل، محکم و ایستا؛ این شکل مظهر قدرت زمین و مادی است. مربع دارای کشش داخلی و خارجی است.

عکس: سید آرمان نبی پورعکس: سید مجتبی مظلوم زادهعکس: مهدی آذین فر

 

مثلث: مثلثی که قاعده اش پایین باشد، دارای استحکام و شکلی پایدار است. و برعکس، هرگاه بر یکی از رئوس خود بایستد، حالت ناپایدار و تزلزل به خود می گیرد. مثلث، فعالیت، جدال و انقباض را تداعی می کند، به دلیل وجود نقطه راس که انرژی و نیروی شکل را به بیرون منتقل می کند، خطر و دلهره را موجب می شود. مانند “نشانه های هشداردهنده و خطر در راهنمایی رانندگی”

عکس: سعید محمدی

 

به واسطه زوایای تند، سطحی مهاجم و شکلی ستیزنده به نظر می رسد که همواره در حال تحول و پویایی است. بر اساس ترکیب هایی از مثلث می توان ترکیب های ساختاری بسیاری به وجود آورد. استفاده از مثلث و شبکه های مثلثی یک اصل ساختاری در طبیعت و در معماری به شمار می رود. چنانچه بر یکی از رأس های خود قرار بگیرد حالتی کاملاً ناپایدار و متزلزل دارد. کشش مثلث بیشتر بیرونی و برونگراست.

عکس: حسین آذرافزاعکس: آرشیو

 

رابطه رنگ و شکل:

رابطه رنگ و فرم سه شکل اصلی : مربع، دایره و مثلث با سه رنگ اصلی : قرمز، آبی و زرد ارتباط دارند و ارتباط شکل و رنگ بدین صورت مطرح می شود که به وسیله این سه شکل با این سه رنگ اصلی، مفهوم و بیان تقویت می شود و ارزش یکدیگر را چه از نظر حسی و چه از نظر ذهنی، گویاتر می کنند. به طور خلاصه می توان گفت:

مربع: سکون، آرامش، وزن و سنگینی با رنگ قرمز

مثلث: اندیشه، فکر، حرکت، فروزندگی با رنگ زرد

دایره: روح و روان، مبین ذات، حرکت ابدی با رنگ آبی هماهنگ است.

پس هنگامی که رنگ و فرم در اثر هنری با هم تلاقی می کنند اثرشان در هم می آمیزد و افزون می شود.

عکس: آرشیو

سمیه سادات غلامی 

مبانی هنرهای تجسمی (خط)

هوالمصور

چرا طراحی و یا نقاشی حرفه‌ای‌ها یک هارمونی و هم جهتی خاصی برخوردار است؟

جواب این سوال رعایت قوانین ساده پرسپکتیو خطی و پرسپکتیو اتمسفری (جوی) در طراحی است.

در این مقاله خواهیم آموخت: خط افق چیست؟ نقطه گریز به چه کاری می‌آید؟ و مفاهیم پرسپکتیو

در طراحی استوری بورد چگونه به کمک طراح استوری بورد خواهد آمد.

پرسپکتیو چیست؟

پرسپکتیو، دقیقا همان چیزی است که به شما توهم وجود یک عمق را در تصویر می‌دهد. هنرمندان

در 2 دسته پرسپکتیو را تقسیم می‌کنند: پرسپکتیو خطی و پرسپکتیو اتمسفری (یا جوّی).

پرسپکتیو خطی چیست؟

در پرسپکتیو خطی، از خطوط همگرا و تغییر اندازه و نحوه قرارگیری اشیاء در ترکیب (Composition)

یک صفحه برای ایجاد توهم عمق و فاصله، استفاده می شود. که در ادامه بیشتر به آن خواهیم پرداخت.

پرسپکتیو اتمسفری یا جوّی چیست؟

در هوا رطوبت، مه، ذرات معلق گردوغبار و دود وجود دارد. پرسپکتیو اتمسفری در واقع اثری است که موانع موجود

در هوا روی تصویر شیء می‌گذارد. در حقیقت، هوا (یا جوّ) باعث می‌شود آن شیء، دورتر به نظر آید. یا به نوعی

تغییرات رنگی در آن به نظر بیننده برسد. در چنین حالتی فرم‌ها اغلب روشن‌تر، سردتر و متمایل به رنگ آبی و

خاکستری دیده می‌‌شوند.

طبق تعریف، پرسپکتیو اتمسفری یا جوّی عبارت است از استفاده از میزان وضوح، پررنگی

یا کمرنگی در یک تصویر. این کار با هدف ایجاد توهم عمق و فاصله انجام می‌گیرد.

    پرسپکتیو اتمسفری از این فکر سرچشمه می‌گیرد که هر چه شی به بیننده نزدیک‌تر باشد، وضوح تصویر

بیشتر است و کنتراست رنگی آن نیز بیشتر به چشم می‌آید.

     به عنوان مثال، درختانی در یک ردیف ترسیم شده‌اند. با استفاده از این تکنیک، درختانی که نسبت به بیننده

فاصله کمتری دارند جزئیات و تمایز رنگ بیشتری را نسبت به سایر درختان دور نشان می‌دهند.     

پرسپکتیو خطی تنها

عمق در این صحنه به تفاوت اندازه‌های ایجاد شده توسط پرسپکتیو خطی بستگی دارد. آسیاب بادی بظاهر

بزرگتر در واقع به بیننده نزدیک‌تر از آسیاب بادی کوچکتر است. پرسپکتیو اتمسفری برای نشان دادن فاصله

عمقی میان آسیاب‌های بادی استفاده نمی‌شود.

پرسپکتیو اتمسفری تنها

همه آسیاب‌های بادی یک اندازه بنظر می‌رسند. بنابراین، می توان گفت که پرسپکتیو خطی در این تصویر استفاده

نشده است. تنها فرق آن‌ها شدت رنگشان است که به ترتیب از چپ به راست، محوتر و کمرنگ‌تر می‌شوند.

ادغام پرسپکتیوها

با ادغام پرسپکتیو خطی و اتمسفری، عمق صحنه از طریق اندازه و میزان کنتراست رنگ اشیا بخوبی نشان

داده می‌شود.

در ادامه به بازتعریف مفاهیم مهمی در طراحی و ایجاد پرسپکتیو خطی می پردازیم.

خط افق چیست؟

همه می‌دانند که هر چه شیء از صفحه تصویر دورتر باشد، اندازه آن کوچکتر به نظر می رسد. اما اگر بخواهیم

این تغییر اندازه را در طراحی بیاوریم، می توانیم دلخواه و بدون قاعده رسم کنیم؟ پاسخ منفی است. راه حل

اول برای دانستن تناسب کوچک (یا بزرگ) کردن اشیا، مفهوم «خط افق» است. اشیای هم‌اندازه نسبت به

فاصله ای که از تصویر پیدا می کنند کوچکتر می شوند و هر چه به صفحه ی تصویر نزدیکتر می‌شوند بزرگتر

خواهند شد. تا جایی که به صفحه تصویر مماس شده و اندازه شان حقیقی می‌شود.

خط افق ، خطی است فرضی که در راستای چشم ما در دورترین نقطه تصویر (افق) کشیده شده است.

وقتی به تلاقی دریا و آسمان دقت می کنید، خط افق همان مرز میان دریا و آسمان است. محل قرارگیری

 خط افق کاملا با احساسی که به بیننده تصویر می‌د‌هد در ارتباط است. 

کاربرد خط افق چیست؟

برخلاف عادت خیلی از آماتورها که برای کشیدن نقاشی اول خط زمین را می کشند و روی آن همه چیز را

می گذارند، خط افق به شما یک محوریت واحد می دهد که به وسیله آن تصویر شما عمق پیدا می کند،

و هر چیزی که در عمق تصویر می‌خواهید رسم کنید، به سمت آن خط میل می‌کند. جهت عمق یا پرسپکتیو

تصویر را – که زاویه دید ناظر یا دوربین آن را تعیین می‌کند- به کمک خطوط موربی به نام خطوط گریز مشخص

می‌سازند. همه خطوط اُریب طراحی، حداقل در یک نقطه به هم می‌رسند که به آن نقطه گریز یا Vanishing point 

می‌گویند. در ادامه بیشتر به آن‌ها خواهیم پرداخت.

  نقطه گریز یا Vanishing Point چیست؟

نقطه گریز، محل تلاقی همه خطوطی است که از چشم بیننده به صورت موازی به درون عمق نفوذ کرده و به هم

می‌رسند. این نقطه می‌تواند روی خط افق باشد یا هر جای دیگری از صفحه. به عنوان مثال، اگر روی ریل قطار

بایستید و به امتداد خط ریل نگاه کنید، نقطه‌ای که در چشم شما دو خط موازی ریل به هم می‌رسند را نقطه گریز

(Vanishing point) می‌گویند.

یک طراحی بسته به موقعیت قرارگیری عناصر در صحنه و زاویه دید ناظر می‌تواند چندین نقطه گریز داشته باشد

یا اصلا نداشته باشد.

نقطه دید ناظر یا Vantage Point چیست؟

بهترین راه برای تعریف نقطه دید یا Vantage Point این است که بگوییم، نقطه‌ای است که از آن، بیننده صحنه

را مشاهده می‌کند. در طراحی، رابطه میان محل قرارگیری اشیای اصلی (مثل درختان و ساختمان‌ها) و خط افق

است که زاویه هم‌سطح چشم (Eye level) نقطه دید ناظر را تعیین می‌کند. بعلاوه، نقطه دید ناظر می‌تواند روی

احساسی که تصویر یا صحنه به بیننده القا می‌کند، موثر باشد.

قرار گرفتن خط افق در قسمت پائین صفحه این حس را به بیننده می‌دهد که او دارد به شی‌ای از نقطه دید ناظر

پائین به آن شی نگاه می‌کند (حس بزرگی، عظمت، بلندی و غیره). برعکس، اگر خط افق به صورت غیرطبیعی

در بالا قرار بگیرد، بیننده احساس خواهد کرد که از ارتفاع بالایی به سمت پائین نگاه می‌کند (حس احاطه، کوچکی و غیره).        

قبل تر در نوشیکا، در مقاله زاویه دوربین به طور تصویری و جامع، نماهای مختلف و زاویه‌های دوربین را بررسی کردیم.

پرسپکتیو یک نقطه‌ای

پرسپکتیو یک نقطه‌ای نوع ساده‌ای از پرسپکتیو خطی است که در آن تنها یک نقطه گریز (Vanishing point)

وجود دارد. به یاد داشته باشید که همیشه اول خط افق را رسم کرده و سپس محل قرار گیری نقطه گریز را

روی خط افق انتخاب کنید؛ که این نقطه گریز نباید دور از مرکز صحنه باشد.

مطابق تصویر زیر، خط افق و نقطه گریز هر دو هم سطح چشم سگ می‌باشد. توجه کنید که خطوط موازی

زیر چشم سگ رو به بالا در یک نقطه گریز جمع می‌شوند. طبیعتا همه خطوط بالای سطح چشم سگ

نیز رو به پائین در همان نقطه همدیگر را قطع می‌کنند. در این زاویه دوربین، بیننده از پائین و هم قدّ

سگ درون تصویر به اشیاء (مثل مکعب‌ها و مرد) نگاه می‌کند.

اگر خط افق هم سطح چشم مرد کشیده شود و پرسپکتیو یک نقطه‌ای برقرار باشد، نقطه دید ناظر

(دوربین یا بیننده) هم سطح چشم مرد درون تصویر خواهد بود. باز هم همه خطوط موازی پائین و بالای

سطح چشم مرد، در یک نقطه گریز تلاقی می‌کنند. همانطور که مشخص است،

در این تصویر به نظر می‌رسد زاویه دوربین تغییر نکرده اما خود دوربین حرکتی عمودی رو به بالا داشته و

به ارتفاعی هم قدّ مرد درون تصویر رسیده است.    

اما اگر طبق شکل زیر، خط افق بالای سر مرد و سگ ترسیم بشود، نقطه دید ناظر جایی بالاتر از ارتفاع

مرد و سگ قرار می گیرد. این نما، این حس را منتقل می‌کند که بیننده از جای خود رو به پایین نگاه می‌کند.

همه خطوط موازی نیز رو به بالا در یک نقطه گریز جمع می‌شوند.

پرسپکتیو دو نقطه‌ای

در پرسپکتیو دو نقطه‌ای نیز همان قواعد پرسپکتیو یک نقطه‌ای صدق می‌کند. اما به آن یک نقطه گریز دیگر نیز

اضافه شده است. پرسپکتیو دو نقطه‌ای نسبت به تک نقطه‌ای می‌تواند به صحنه، عمق بیشتری بدهد. اولین

عنصری که در صفحه رسم می‌کنید به شما کمک خواهد کرد که نسبت اندازه‌ هر شی دیگری در تصویر را تعیین کنید.

مطابق شکل زیر، کتاب ها کاملا مرتب و منظم شده اند. بنابراین، در یک راستا قرار گرفته اند. از آنجا که در این نما،

دو ضلع جانبی کتاب ها برای ما قابل مشاهده است، با امتداد دادن خطوط گریز هر ضلع به سمت خط افق ،

نقاطی پدید می آید که محل تلاقی خطوط رسم شده خواهد بود. که به آن دو نقطه، نقطه گریز می گویند.

اگر کتاب ها نامرتب روی هم انباشته شوند، خطوط گریز بیشتری از آنها به سمت خط افق نشانه می رود. بنابراین، در این تصویر یک خط افق و چند نقطه گریز خواهیم داشت.

یک طراح استوری بورد برای آن که بتواند به سادگی و بهترین وجه و در کمترین زمان ممکن ساخته ها

و نماهای ذهنی اش را به انیماتورها و کارگردانان نشان دهد، باید با مفاهیم پایه طراحی به خوبی آشنا باشد.

موارد بالا را با تمرین بیشتر می توان به خوبی درک کرد. همین حالا قلم و کاغذ بردارید و خیلی ساده و بدون خط کش امتحان کنید.

1. چگونه بوسیله راپید پرتره ای را با نقطه ایجاد کنیم ؟

هنر عکاسی

نقاشی سیاه قلم

مجموعه: هنر و هنرمند

نقاشی سیاه قلم

نقاشی سیاه قلم واژه ای است که در میان عوام رواج داشته و منظور از آن استفاده از ذغال و مداد کنته در کشیدن طرح و مخصوصا طراحی چهره می باشد. اینکه این واژه از کی و چگونه ترویج شده و تاریخچه دقیق آن چیست، اطلاعات موثق و کاملی را هنوز نیافته ایم. اما بطور حتم و یقین آموزشهای غیر اصولی و غیر حرفه ای سالهای اخیر، در گسترش و توسعه استعمال غیر کارشناسانه این واژه نقش موثری ایفا کرده است.

در قدیم “ذغال مِل” شیوه ای از طراحی با ترکیب مِل و ذغال و با استفاده از قلم مو و بروی بوم بوده است که عمدتا توسط بعضی از شاگردان استاد کمال الملک استفاده می شده است.

شاید بتوان گفت که واژه سیاه قلم از آن دوره باب شده است. به هر حال آنچه مسلم است، امروزه، کشیدن طرح با ذغال و ر، که معنای سیاه قلم تصور می گردد، جزو هنر طراحی محسوب شده و در آموزشهای آکادمیک و سیستماتیک دانشگاهی، تعریفی برای واژه سیاه قلم وجود ندارد.

مداد، ذغال، مداد کنته، آب مرکب، قلم فلزی و …، همه از وسایل طراحی محسوب می گردند و هنری که حاصل استفاده از آنهاست، “هنر طراحی” نام دارد.

تمام وسایل و متریالهایی که در آنها، تُنهای تاریک روشن با کم و زیاد شدن قشر و ضخامت اثر ابزار برروی زمینه بدست میاید و سفیدی و یا رنگ زمینه در تُنهای مورد استفاده نقش ایفا کند، طراحی نام گذاری می گردد.

طراحی سیاه قلم وسایل مورد نیاز:

 ۱) مقوای اشتنباخ

۲) مداد کنته (از جنس خوب مثلا فابرکاستل)

۳) محو کن

۴) پودر کف در یا

۵) طرح مناسب برای کشیدن می شه گفت اصلی ترین وسایل سیاه قلم اینها هستن خورده ریز هم داره مثل: تخته شاسی، کاتر، پاکن و ..

ذغال مِل شیوه ای از طراحی با ترکیب مِل و ذغال و با استفاده از قلم مو و بروی بوم بوده است

سبک های معروف نقاشی سیاه قلم

نقاشی سیاه قلم از ذغال و مداد کنته در کشیدن طرح و مخصوصا طراحی چهره است

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته